Trí tuệ nhân tạo với pháp luật và quyền con người

Giới thiệu Sách tham khảo:
"Trí tuệ nhân tạo với pháp luật và quyền con người"
Nguyễn Thị Quế Anh,
Vũ Công Giao,
Mai Văn Thắng
(Đồng Chủ biên)
NXB. Tư pháp, 2019.

Trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence-AI) không còn chỉ là chủ đề của những thước phim khoa học viễn tưởng mà đã hiện hữu và dần trở nên phổ biến trong thế giới thực mà con người đang sống. Là một trong những yếu tố cơ bản của Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư (CMCN 4.0), trí tuệ nhân tạo đã, đang phát triển mạnh mẽ và tác động đến gần như mọi khía cạnh của đời sống xã hội.

Để nhận diện rõ hơn những tác động của trí tuệ nhân tạo và những vấn đề đặt ra trong lĩnh vực pháp luật và quyền con người, trong khuôn khổ hỗ trợ của Đại Sứ quán Úc thông qua Aus4Skills dành cho Chương trình Thạc sĩ Pháp luật về Quyền con người, ngày 28 tháng 5 năm 2019, Khoa Luật- ĐHQGHN đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Trí tuệ nhân tạo và những vấn đề đặt ra với pháp luật và quyền con người”.

Hội thảo thu hút hàng trăm chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý tham dự, trình bày tham luận, thảo luận và chia sẻ quan điểm, nhận thức, những vấn đề đặt ra với pháp luật và quyền con người khi trí tuệ nhân tạo xuất hiện và được sử dụng ngày càng nhiều hơn trong đời sống hiện đại.

Cuốn sách tham khảo này là sự phát triển trên cơ sở những tham luận và chia sẻ tại Hội thảo kể trên. Khoa Luật, ĐHQGHN quyết định biên soạn và xuất bản cuốn sách này với mục tiêu cơ bản là:

- Cung cấp những quan niệm, tri thức cơ bản về trí tuệ nhân tạo, góp phần nhận diện rõ hơn cơ hội, thách thức, những vấn đề đặt ra cần phải giải quyết trong lĩnh vực pháp luật và quyền con người trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo ngày càng phát triển và phổ biến trong đời sống xã hội;

- Cung cấp thêm những ý kiến tư vấn cho các cơ quan nhà nước, nhà hoạch định chính sách nhằm tận dụng thành công những tiện ích, lợi thế mà trí tuệ nhân tạo đem lại và ứng phó tốt hơn, phù hợp hơn với những thách thức phi truyền thống trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo;

- Góp phần xây dựng, củng cố hệ thống học liệu phục vụ đào tạo và nghiên cứu của Khoa Luật, ĐHQGHN mà trước hết là Chương trình Thạc sĩ Pháp luật về Quyền con người của Khoa.

Về cấu trúc, do cuốn sách tham khảo này được biên tập trên cở sở các bài viết của Hội thảo, nên các tác giả quyết định không chia cốn sách thành các phần, chương như thông thường để tránh sự khiên cưỡng. Tuy vậy, các bài viết đã được các tác giả chủ ý sắp xếp theo ba nhóm vấn đề lớn gồm: 1) Một số vấn đề chung; 2) Trí tuệ nhân tạo và pháp luật; 3) Trí tuệ nhân tạo và quyền con người.

Ở nhóm nội dung thứ nhất, cuốn sách tập trung làm rõ một số vấn đề nhận thức, đặc điểm, thuộc tính cơ bản của trí tuệ nhân tạo, những quan điểm, lịch sử phát triển, những lợi ích mà trí tuệ nhân tạo đem lại cũng như những vấn đề đặt ra, các thách thức mà nhân loại đã hoặc có thể phải đối diện trong điều kiện phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào thực tiễn. Ngoài ra, ở phần này, cuốn sách cũng đề cập, luận giải một số nội dung liên quan đến các vấn đề đặt ra trong thực hiện quản trị quốc gia và xu hướng phát triển trong viễn cảnh áp dụng trí tuệ nhân tạo ở các lĩnh vực này của nước ta.

Ở nhóm nội dung thứ hai, cuốn sách tập trung phân tích về những vấn đề đặt ra trong xây dựng, thực thi pháp luật và ở một số lĩnh vực, hoạt động cụ thể. Chẳng hạn, các bài viết đề cập đến các vấn đề, thách thức pháp lý đặt ra trong thực tiễn hoạt động của các loại dịch vụ pháp lý, nghề luật, tiếp cận công lý và xây dựng pháp luật, chính sách. Trong phần này, nội dung cuốn sách còn đề cập đến những đòi hỏi cần phải điều chỉnh, thay đổi chính sách, pháp luật ở một số lĩnh vực, vấn đề liên quan đến tư cách pháp lý, chủ thể của pháp luật, trách nhiệm pháp lý, đạo đức của robots… để ứng phó với những vấn đề của trí tuệ nhân tạo đang đặt đặt ra.

Nhóm nội dung thứ ba của cuốn sách tập trung chủ yếu về những vấn đề đặt ra đối với quyền con người trong bối cảnh xuất hiện và việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo ngày càng phổ biến ở các quốc gia và Việt Nam. Ở phần này, các bài viết tập trung nêu lên các xâm phạm nhân quyền và vấn đề đặt ra đối với các loại quyền con người, như quyền lao động, việc làm, an sinh xã hội, an ninh con người, quyền về sự riêng tư, quyền được lãng quên… Ngoài ra, ở phần này còn đề cập đến mô hình sử dụng trí tuệ nhân tạo ở các quốc gia để quản lý dân cư, đánh giá tín nhiệm công dân và những vấn đề đặt ra đối với việc bảo vệ, bảo đảm các quyền của con người. Một nội dung khác cũng được đề cập trong phần này là cần phải kiểm soát, giám sát hệ thống trí tuệ nhân tạo để bảo đảm nhân quyền và vấn đề Việt Nam cần phải xây dựng được Chiến lược quốc gia phát triển trí tuệ nhân tạo để vừa ngăn ngừa những xâm phạm nhân quyền, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của trí tuệ nhân tạo tạo động lực cho sự phát triển kinh tế, xã hội và bảo đảm thực hiện các quyền con người trong bối cảnh mới.

Với tính chất là cuốn sách tham khảo mà nội dung là tập hợp các bài viết của các tác giả tham dự Hội thảo nên không thể tránh khỏi sự thiếu nhất quán trong cách tiếp cận, nhận thức về cùng một vấn đề hoặc một số vấn đề. Tuy vậy, các chủ biên cũng thống nhất tôn trọng quan điểm học thuật của mỗi tác giả và cũng cho rằng cách tiếp cận đa chiều cũng sẽ làm cho cuốn sách trở nên thú vị, sinh động và đa dạng hơn.

Trong phạm vi cuốn sách tham khảo này rất khó để bao quát được hết mọi vấn đề đặt ra đối với pháp luật và quyền con người, bởi lẽ những hiểu biết về trí tuệ nhân tạo trên thực tế còn hạn chế và sự tác động, ảnh hưởng của nó đối với xã hội diễn ra ở rất nhiều lĩnh vực với mức độ và cường độ khác nhau. Ngoài ra, pháp luật và quyền con người luôn là những lĩnh vực có phạm vi rộng lớn, bởi vậy với nguồn lực hạn chế, chúng tôi chỉ tiếp cận ở một số vấn đề, nội dung cơ bản, khái quát và thậm chí còn nhiều vấn đề chưa được đề cập đến trong cuốn sách này mà sẽ tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện ở những lần xuất bản sau.

Như đã đề cập ở trên, dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do đây là một vấn đề còn khá mới mẻ trong khi nguồn lực còn nhiều hạn chế, nên chắc chắn cuốn tham khảo này không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Dù vậy, chúng tôi hi vọng rằng cuốn sách với những gợi mở ban đầu này sẽ hữu ích đối với bạn đọc cũng như những ai quan tâm đến vấn đề này và chân thành mong nhận được những góp ý để cuốn sách và nhận thức của các tác giả được hoàn thiện hơn.